شب یلدا در جهان ابزار با هدف احیای عادات و عنعنه های کهن آذربایجان برگزار شد
شب یلدا در جهان ابزار با هدف احیای عادات و عنعنه های کهن آذربایجان برگزار شد
جهان ابزار: شب یلدا در جهان ابزار با هدف احیای عادات و عنعنه های کهن آذربایجان و با رعایت کامل پروتکل های بهداشتی برگزار شد. این مراسم، با سخنرانی و هدایت دو مجری فرهیخته به دو زبان ترکی و فارسی برگزار گردید.
پولاد سرپیرایی، یکی از مجریان جهان ابزار تاکید می کند که پزشک نیست! دوست و برادرمان است. در دورانی که کرونا، عزیزانمان را به تاخت از ما می گیرد و تا ابد از هم دیگر دورمان می کند، او ما را نه به مرگ، بلکه به زندگی بخشیدن با دمی دور ماندن از هم دعوت می کند. در ادامه، وی، فلسفه و افسانه شب یلدا را برای حضار بازگو می کند.
چله در افسانه های کهن آذربایجان
در افسانه هاي کهن آذربايجان، دو چله وجود دارد که چله بزرگ همزمان با شب چله آغاز مي شود و چهل روز طول مي کشد. مطابق افسانه هاي کهن، پيرزني که در فولکلور آذربايجان «قاري ننه» (مادربزرگ پير) خوانده مي شود، دو پسر دارد که نام يکي «بؤيوک چيلله» يا چله بزرگ است و پسر کوچکتر، نام «بالا چيلله» را بر خود دارد و عمرش بيست روز است. از ابتداي شب چله، چله بزرگ آغاز مي شود
در روزهاي پاياني چيله بزرگ، برادر کوچکتر که مغرور است، نزد برادر بزرگتر مي آيد و مي گويد: «سن گئتدين نئيله دين؟» (در اين مدت چه کرده اي؟)
چله بزرگ مي گويد: «من گئتديم دوندوردوم. اوشوتدوم. ناخوشلاتديم. گلديم» (من رفتم سرمایشان دادم، لرزاندمشان و بیمارشان کردم.)
برادر کوچکتر مي گويد: «من گئتسم، قاري لاري كورك دن، لو لئیين لري لولك دن، گلين لري بيلك دن، كؤرپه لري بلك دن، ائيله رم.» (تو که کاري نکرده اي! ببين من چه مي کنم! کاري مي کنم که نوزادان در گهواره هايشان يخ بزنند.)
برادر بزرگتر به طعنه به او مي گويد: «عؤمرون آزدي، دالين يازدي!» (عمرت کوتاه است و به دنبالت بهار مي آيد)
چله کوچک در طول فرمانروايي خود، سرما را در تمام سرزمين ها حکمفرما مي کند و در يکي از همين روزها، در يکي از کوه هاي قلمرو خود به دست برف اسير مي شود. خبر به قاري ننه مي رسد و او براي آزادي فرزندش از زندان برف، به کوه رفته و با سيخي داغ از روي آتش، به نبرد برف رفته و در نهايت، برف ها را آب مي کند. چله کوچک بعد از آزادي متوجه مي شود که در آن روز زمستان تمام شده و «بايرام آيي» يا همان اسفندماه آغاز شده است.
سمیه میرزاپور، مجری دیگر مراسم یلدای جهان ابزار، ما را میهمان بایاتی هایی می کند که قدمتی به اندازه تاریخ این سرزمین دارند:
چیله چیخار بایراما بیر آی قالار
پینتی آرواد قوورمانی قـــورتارار
گئدر باخار گودول ده یارماسینا
باخ فلكین گردش و غوغاسینا
آي چيلله ، چيلله قارداش
آتين قامچيلا قارداش
بير گلدين دانيشماديق،
قلبيم آچيلا قارداش
چله كه جمعا 60 روز است 40 روز چله بزرگ (بیوك چیلله ) و 20 روز چله كوچك (كیچیك چیلله ) البته بعد از بیوك چیلله و كیچیك چیلله ، قاری ننه چیلله سی هم از اول اسفند تا ۱۰ اسفند ادامه می یابد. و بعد از آن بایرام آیی شروع می شود.
در ادامه، اجرای این دو مجری را به زبان ترکی می خوانید:
آذربایجان خالق تقويمينده اساس قيش يئتميش گوندن عيبارتدير: 40 گون بؤيوک چيلله: دي آيي‌نين اوّليندن ( دسامبرین 22_سیندن ) بهمنين دوققوزونا کيمي (یانوارین 29-ونا کیمی)
20 گون کيچيک چيلله: بهمنين اونوندان ( یانوارین 30-وندان ) بهمنین سونونا کيمی (فئورالین 19_ونا کیمی)
10 گون قاري‌ننه چيلله‌سي: ايسفندين بيريندن ( فئورالین 20_سیندن) اسفندین اونونا کيمي (فئورالین سونو مارتین بیرینه کیمی ) ( انجوي شيرازي ص 42)
خالق اینانجلارینا گؤره بؤیوک و کیچیک چله ایکی باجیدیر. بو اوچ شر قوه‌لرین ( بؤیوک باجی، کیچیک باجی و قاری ننه‌نین) هر اوچونون ده مونث یاخود قادین اولماسی، اونا عایید اینانجلارین آناارکیل‌لیک ( مادرشاهلیق ) دؤوروندن گلیب بیزه چاتدیغینی ثبوت ائتمکده‌دیر.
ناردوقان، گون‌دوغان، یلدا:
گوللو یول‌اوغلونون یازدیغینا گؤره، اسکی تورکلر چله‌نین ایلک گونونو بایرام ائدردی. «نار دوقان» (یاخود گون‌دوغان) آدییلا مشهور اولان بو بایرامی هله ده تاتارلار، باشقوردلار، چوواشلار و... قئیده آلیرلار. «نار» مونقولجا گونش دئمکدیر. تاتارلار اونا «کویاش تووآ= گونش دوغان»، باشقوردلار ایسه «ناردوقان» یا دا «ماردوقان»، چوواشلار «نارتاوان» یاخود دا «نارتوکن» دئیر و بو گونو بایرام ائدیرلر.
آذربایجاندا «گون دوغان» بایرامی تمامیله اونودولموشسا دا آنجاق بیر عادت اولاراق بوگون بیر _ بیرینه راست گلنلر «اوزونه گون دوغسون»، «گونون آغ اولسون»دئیه خئییر _ دوعا وئررلر(Güllü Yoloğlu). ماراقلیدیر کی اسکی تورکلرین بو مراسیمی‌نین آدی، قدیم سوریانیلرده و آسوریلرده ده عینی معنانی وئرن بیر کلمه‌دیر: یلدا.
بیلدیگینیز کیمی تورک کلاسیک ادبیاتیندا بؤیوک چله‌نین ایلک گئجه‌سینه، «یلدا گئجه‌سی» ده دئییلمیشدیر. بو گون بعضی شهرلی آذربایجانلیلار یلدا گئجه‌سی ترمینینی ده چله گئجه‌سی ایله پارالل ایشلدرلر.
اصلینده سوریانیجه اولان «یلدا» سؤزونون آنلامی «دوغوش» دئمکدیر. آسورجادا ایسه عینی ایله «بت یلدا» سؤزو دوغوشدور. دئمک «یلدا» یاخود «گون‌دوغان» دان اعتیبارا گونلر بؤیومگه باشلار، بونا گؤره ده دوغوش معناسی وئرن بو آدلاری اونا وئریلمشدیر.
آرتیرمالییام بو اینانج دونیانین ایلک کریستیان خالقی اولان آسوریلرین طرفیندن سونرالار حضرت مسیحین دوغوشو ( میلادی ) ایله عوض ائدیلرک، مسیحیلرین ایچینده «کریسمس» اولاراق یاییلمیشدیر.
چله‌نین لغتده و خالق تقویمینده‌کی آنلامی:
قیرخ آنلامینا گلن تاتجا «چهل» یاخود «چل» کؤکوندن اولان «چله» سؤزونون آنلامی آذربایجان دیلی‌نین ایضاحلی لغتینده بئله قئیده آلینمیشدیر:
-دوغوشدان، تویدان و یا اؤلمکدن کئچن قیرخ گونلوک مدت
-قیشین بؤیوک و کیچیک چیلله‌دن عیبارت ایلک ایکی آیی ( ایضاحلی لغت، چله ماده‌سی)
فرهنگ معین‌ده ایسه بونلاردان علاوه «درویشلرین بیر بوجاغا سیغیناراق قیرخ گونلوک ریاضت ایچینده عیبادت ائتمه‌لری» آنلامی دا قید اولموشدور. (فرهنگ فارسی، چله ماده‌سی.)
قید ائتمک لازیمدیر کی اؤزبکیستان و قاراچای تورکلری ائله‌جه ده ایران تاتلاری آراسیندا قیش چله‌لریندن علاوه، یای چله‌لری ده وار. یای چله‌سی تیر آیی‌نین اوّلیندن باشلار. ایلین ان ایستی زامانینا فارسلارین «چلّه‌ی تابستان» دئدیکلری ده ائله همین خالق تقویمینه عایید ترمیندیر. یای چله‌لری ده قیشین‌کی کیمی ایکی بؤیوک و کیچیک چله‌دن عیبارتدیر و جمی 60 گون سورر.
آذربایجان و تورکیه‌ده «چیلله» سؤزو باشقا بیر آنلام دا داشیماقدادیر، او دا چتینلیک و زحمت دئمکدیر. دئمه‌لی هله ده خلق ایچینده ایشلنمکده اولان «چله تؤکمک، چله کسدیرمک، چله‌سی چیخماق»، بیر گلینین، زاهی‌نین، اوشاغین... هانسیسا بیر چتینلیک ویا زحمتدن قورتولماسینا عایید ایشلنن ترمینلردیر.
ناصر منظوریه گؤره چله سؤزو تورکجه‌دیر معناسی ایسه سون درجه گئریلمه و چکیلمه‌دیر. چله‌گئجه‌سی ده قیش فصلی‌نین ان سویوق و ان اوزون گئجه‌سی اولدوغوندان بو آد اونا وئریلمیشدیر. (منظوری ناصر)
آنجاق بونو دا دئمه لییم کی سایین ناصر منظوری‌نین چله‌یه وئردیگی بو یئنی معنایه هئچ بیر سؤزلوکده راسلامادیم.
قوووب، قیشی آیازی
کسدیک چله قارپیزی
آللاه یئتیرسین روزی
ائل قالماسین تامارزی
مطالب مرتبط
طراحی و پیاده سازی: